Het is alweer 5 jaar geleden dat we bij Sail waren met de Hollandsch Diep. Daar denk je vaak aan als er op de radio verslag wordt gedaan van dit evenement en als de timelines op facebook gevuld zijn met foto’s van imposante tallships. De laatste keer was het. Toen wist je dat niet. “De laatste keer” blijkt in het terugzien pas vaak de laatste keer te zijn geweest. Overigens was het voor míj de eerste keer en ik ben in vijf dagen 10 jaar ouder geworden…..

We constateren de laatste tijd telkens zaken die ééns “de laatste keer” zijn geweest. Leo heeft de laatste keer auto gereden. Leo heeft voor het laatst met de roedel meegelopen. Leo heeft voor het laatst zijn eigen nagels geborsteld.

Net zogeleidelijk als Leo de stap heeft gemaakt achter het stuur te kruipen – hij reed als kind al illegaal op het eiland Tiengemeten omdat daar niet werd gehandhaafd – zagen we na een fading out van een jaar ofzo een definitieve stop. Gelukkig rijdt buurman Kees hem naar de behandelaars. Ook zijn motor, een BMW uit 1957 (het geboortejaar van Leo) is verkocht. Gelukkig terecht gekomen bij een goed adres. Maar dit was niet het plan. Het plan was hem op te knappen en dan…..

Het laatste rondje van Leo met de roedel op zondagochtend is inmiddels ook al tijden geleden. Inmiddels loop ik elke zondag – als ik kan – met Spits mee. Altijd een vrolijke wandeling. Het wekelijkse hoogtepunt in Spits zijn hondenleven. Eens was de laatste keer voor Leo. De laatste keer waarvan alleen achteraf te constateren is dat dat de laatste keer was. Aanvankelijk gíng leo steeds minder vaak mee. Nu kán hij het niet meer. En dat is een pijnlijk verschil.

Zelf je nagels borstelen, dat gaat ook niet meer. Dus dat doe ik nu. Leo heeft gevoelige nagels. Komt door de arthritis psoriatica. Dus mijn enthousiaste borstelen werd me niet in dank afgenomen. “Dat doet zeer!” zegt Leo. Mijn referentiekader is mijn eigen pijngrens en dan kan ik nog wel een tandje harder borstelen dus ik ben verbaasd. Maar goed, als het borsteltje dan niet werkt, dan grijp ik naar de nagelvijl om vervolgens gretig met het scherpe vijltje onder zijn nagels te schrapen. “Au!” zegt Leo. “Dat doet óók zeer!!”. Ik zucht. Ik ben ooit in Praag geweest en in een gekke bui ging ik naar de manicure. Mevrouw Nagelstudio greep mijn hand en ging mijn nagels schoonmaken. Niet met een nagelborsteltje. Niet met een vijltje. Nee, ze wrikte haar eigen lange nagels onder die van mij en schraapte ze zorgvuldig en uiterst geconcentreerd schoon, zonder enige géne. Met het kleine pinknageltje ging dat overigens nog best goed. Ik dacht eerst nog aan candid camera maar het leek een doodnormale zaak. Maar mijn nagels zijn te kort om die techniek op Leo toe te passen dus ik greep nog maar eens naar het nagelborsteltje. Uiteindelijk vinden we de oplossing. Ik houd het borsteltje vast met mijn rechterhand. Met mijn linkerhand pak ik de hand van Leo bij pols en ik beweeg hem over het borsteltje heen en weer. Leo kan dan zelf de stand van zijn vingers bepalen en daarmee de druk van de haartjes onder de nagels. Het is wat omslachtig maar we zijn beiden tevreden. Ja, ik word er tenslotte ook op aangekeken als hij met rouwrandjes loopt.

Niet meer kunnen autorijden is natuurlijk van een andere orde dan het niet meer kunnen nagelborstelen. Niet meer kunnen autorijden is het opgeven van zelfstandigheid. Van vrijheid. En dat hakt er diep in.
We weten allebei dat dat wat uitvalt niet meer terugkomt. Wrang genoeg hoor ik het mijn moeder ook nog in gedachten zeggen: “Het is alsof er steeds een knopje uitvalt.”. Mijn moeder had MS en hoewel het een andere ziekte is zie ik overeenkomsten. Ook zij moest telkens inleveren alleen gaat het proces bij Leo fors sneller en de ziekte grijpt op andere systemen aan. Mijn moeder kreeg de eerste verschijnselen toen ze 37 was en overleed toen ze 70 was. Pas zat Leo op het randje van het bed en zei: “Dat is tamelijk beangstigend, dat er een moment kom dat ik niet meer op kan staan”. Ja, dat is beangstigend. Het verval is duidelijk. Als we terugzijn van vakantie (we vertrekken 1 september naar Noorwegen) gaan we een “mobiliteitsplan” uitwerken samen met de ergotherapeute.

Ik besef dat ik eigenlijk vooral beschrijf wat er gebeurt en niet wat het met me doet. Het is heel moeilijk te zien hoe leo langzaam “afbrokkelt”. Nou ja, zijn lichaam dan. Want Leo zelf blijft overeind. Maar ik heb ook veel om blij mee te zijn. Met het feit dat Leo zich niet afsluit. Zich niet schaamt als hij met moeite zit te eten. Niet klaagt. Zich blijft inzetten om zoveel mogelijk op de been te blijven ook al weet hij dat het een gelopen race is. Niet depressief is. De eigen regie neemt en houdt, zodat we samen keer op keer weloverwogen een beslissing kunnen nemen.

Ik heb ervan genoten dat mijn nicht uit Canada er was met haar man en heeft gelogeerd in de caravan. Kijk met zoveel plezier terug op de Muschendag. Ben blij met Frans die in een paar dagen met Leo de camper onder handen heeft genomen. Blij met ons huis en de tuin die nu zijn waarde bewijst. Blij met het PGB zodat ik bij Leo kan zijn. Blij met vrienden en familie, digitaal en live, ver en dichtbij.
Op 1 september vertrekken we voor een week of 6 naar Noorwegen. Dat is ook heel tof.

Ja, dat klinkt allemaal wel erg blij. Als ik het even teruglees, vind ik het behoorlijk soft. Alles waar ik dan blij mee ben. Heb zo’n hekel aan die positivo’s. Maar ja, ik kan er niets aan doen. Het verdriet is er wel maar laat ik niet aan het woord.

O ja, en we zijn ook blij met de nieuwe look van de camper! Vanaf heden slapen we elke nacht in het bos!

Haas Reklame in Fijnaart heeft deze mooie klus geklaard

Een berkenbos. Niets meer en niets minder.

]